دولت تركي اتابكان‌ يزد

يكي‌ از سلسله‌هاي‌ محلي‌ معروف‌ ايران‌، اتابكان‌ يزد هستند. يزد به‌ تبع ‌اصفهان‌ و همدان‌، در اواخر دورة‌ بويِهي‌، در دست‌ خاندان‌ كاكويه‌ و در رأس‌ آنها علاءالدوله‌ و فرزندش‌ بود. بعدها، با آمدن‌ سلجوقيان‌، آنان‌ تابعيت‌ دولت تركي سلاجقه‌ راپذيرفتند. از زمان‌ سلطان‌ سنجر كه‌ فرامرز بن‌ علاءالدوله‌، آخرين‌ پادشاه‌ديلمي ‌كشته‌ شد، قرار شد حكومت‌ به‌ دست‌ دختران‌ وي‌ باشد و سام‌ بن‌ وَرْدان‌ به‌عنوان‌ اتابك‌ از طرف‌ سنجر شهر را اداره‌ كند. از اين‌ زمان‌، سلسلة‌ اتابكان‌ يزد شكل ‌گرفت‌.

اتابكان‌ يزد تا چند قرن‌ دولت‌ اين‌ شهر را در اختيار داشتند. آنان‌ با ايجاد پيوندهاي‌ خانوادگي‌ با دولتهاي تركي اتابكان‌ فارس‌ و نيز قراختائيان‌ كرمان‌، و نيز پذيرفتن‌ تابعيت ‌مغول‌، دولت‌ خويش‌ را تا دورة‌ غازان‌خان‌ حفظ‌ كردند.

در روزگار سلطنت‌ غازان‌خان‌، اتابك‌ يزد شخصي‌ با نام‌ اتابك‌ يوسف ‌شاه‌ بود. غازان‌ اميري‌ به‌ سوي‌ يزد فرستاد و قرار شد يوسف‌ شاه‌ يا خراج‌ سه‌ سالة‌ يزد را بدهد يا شهر را به‌ امير مغول‌ واگذارد. يوسف‌شاه‌ بر سر اين‌ امير مغول‌ تاخت‌ و او را كشت‌ و پس‌ از آن‌ به‌ سيستان‌ گريخت‌. اندكي‌ بعد سپاه‌ مغول‌ رسيد و «سادات‌ وقضات‌ و اهالي‌ يزد، عَلَم‌ها و مصحف‌ها برداشتند و به‌ استقبال‌ بيرون‌ آمدند و زنهار خواستند». امير محمد ابداجي‌ مردم‌ را عفو كرد. پس‌ ازآن‌ شخصي‌ را به‌ نام‌ داروغة ‌شهر معين‌ كرد. به‌ اين‌ ترتيب‌ براي‌ چند سالي‌، شهر زير سلطة‌ مستقيم‌ مغولان ‌درآمد تا آن‌ كه‌ آل‌مظفر بر اين‌ شهر غلبه‌ كردند.